بازگشت
مقدمه:
بر اساس آئین نامه های بین المللی در توسعه حمل و نقل همگانی انبوه بر، طراحی و احداث حمل و نقل ریلی به عنوان اولویت و مد ترافیکی اول محسوب میشود. به طوریکه در این سیستم PPHPD (تعداد مسافر در یک ساعت اوج و در یک روز و در یک جهت) بین 4000 تا 45000 نفر متغیر است که بسته به نوع سیستم حمل و نقل ریلی سبک از Trambus تا مترو سنگین MRT نسبت به پارامترهای مختلف جمعیتی، ترافیکی، شاخصهای مختلف سفر و شرایط توپوگرافی و مکانی تعیین میشود.
اصولاً سیستمهای حمل و نقل ریلی در سالهای گذشته به دو بخش درون شهری (قطار شهری) و بین شهری (راه آهن) تقسیم میشد. لکن در عصر کنونی با توجه به سیاستهای تمرکز زدایی، افزایش ایمنی سفر، کاهش سوخت و … قطار حومه ای نیز در اولویت طراحان قرار گرفته است. طبق آئین نامه VDV آلمان که یک مرجع جهانی این صنعت محسوب میشود، قطار حومه ای را حدفاصل تولید سفر در دورترین نقطه شهرستان به سیستم ریلی مرکز استان یا مرکز شهرستان تعریف کرده است. در آلمان این سیستم به نام Sbahn معروف است.
سیستم ریلی حومه ای دارای مشخصه های خاصی نسبت به مترو میباشد از جمله آنها فاصله میانگین زیاد ایستگاهها، سرعت متوسط بالا، هدوی زیاد میباشد و اکثراً روزمینی است.
شکل زیر سیستم حومه ای Sbahn را نشان میدهد
مترو تبریز- سهند:
در ایران اولین مطالعه قطارهای حومه ای شهری به سال 94 برمیگردد. در سال 98 برای 4 شهر جدید سرریز جمعیتی پرند تهران، سهند تبریز، صدرای شیراز و شیرین سو کرمانشاه ردیف بودجه خاصی در مجلس تصویب گردید و در همان سال با پیگیری پیشنهاد دهنده اولیه این سیستم در همایش سال 94 (از تبریز) و نمایندگان مجلس تبریز و استانداری، شهر تبریز به عنوان پایلوت برای طراحی و احداث قطار حومه ای تبریز سهند انتخاب و جلساتی در تهران و در دفتر استاندار آذربایجان شرقی تشکیل گردید معذلک اکنون این موضوع به فراموشی سپرده میشود.
پیشنهاد مطالعات قطار حومه ای (مترو) تبریز سهند از سال 83 توسط شرکت عمران شهر جدید سهند و با هدایت و همکاری سازمان قطار شهری تبریز و حومه آغاز و برای مطالعات امکان سنجی و جمعیتی، قراردادی با دانشگاه صنعتی اصفهان منعقد شد و براساس این مطالعات برای دو بازه زمانی شهر سرزیر جمعیتی 150 هزار نفری و 550 هزار نفری مترو تبریز سهند در شصت و پنجمین جلسه شورای هماهنگی ترافیک شهرهای کشور در دیماه سال 85 به همراه خطوط 4 گانه درون شهری تبریز به تصویب رسید.
در مطالعات اولیه، سیستم حمل و نقل ریلی سبک روسطحی با طول تقریبی 18 کیلومتر از ایستگاه شماره 17 خط یک قطار شهری در جوار یا میانه اتوبان تبریز سهند پیش بینی شد.
علی ایحال پس از ماهها بررسی سوابق و اخذ اطلاعات از کارشناسان ترافیکی، ریلی و سازمان قطار شهری تبریز نتایجی حاصل گردید که پیشنهاد شرکت عمران شهر جدید سهند بر اساس مطالعات اولیه اقتصادی (هزینه فایده)، جمعیتی آتی و فعلی، ترافیک ریلی، امکان سنجی و پیش بینی بهره برداری مقایسه هایی انجام شد که به شرح زیر میباشد:
1- مهمترین پارامتر در طراحی مسیر مترو عدد PPHPD بوده بطوریکه در زمان کارکرد 16 ساعته سیستم باید حداقل عدد 8000 نفر را تأمین نماید تا ضریب B/C کمتر از یک نباشد و طبق مقررات توجیه احداث سیستم ریلی را داشته باشد. در مطالعاتی که در سال 1383 توسط دانشگاه صنعتی اصفهان صورت گرفته،جابجایی مسافر بین دو شهر تبریز و سهند مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت بر اساس این مطالعات، ضرورت احداث قطار برقی بین دو شهر مورد تصویب شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور قرار گرفته است.( تصویر مصوبه پیوست می باشد.)
2- در مسیر آزادراه هیچ تملکی لازم نبوده و هزینه تملک تقریباً نزدیک به صفر میباشد که این از مزایای مهم اجرای این طرح و پایین بودن هزینه های اجرایی می باشد.
3- مسیر آزادراه تبریز سهند چون به ترتیب به فاز 5 و 4 و 3 شهر جدید سهند میرسد عملاً باعث رونق و جمعیت پذیری فازهای نامرغوب و جدید الاحداث شده و ارزش افزوده این قطعات بالا می رود و کمک شایانی به رغبت خرید و ساخت و تمرکززدایی از تبریز به سهند خواهد شد و متعاقباً موجب آبادانی سریع نیمه بزرگ شهر سهند و کاهش ترافیک شهر تبریز میشود. با پیش بینی قراردادهای مشارکتی (تفریحی – تجاری و …) و جذب سرمایه گذار به این اراضی، هزینه ساخت ایستگاهها تأمین شود. همچنین از زمینهای بایر و ارزان قیمت این مسیر میتوان به عنوان دپوی اصلی نیز استفاده کرد.
تصویر زیر یک نمونه قطار حومه ای در حاشیه آزادراه در انگلیس را نشان میدهد .
4- چون مسیر آزادراه فعلی دارای حداکثر شیب 8 درصد میباشد لذا سیستم ریلی سبک پیشنهاد شده مانند LRV (حومه ای) که با شیب 9% احداث میشود همخوانی دارد.
5- با توجه به اینکه 17 کیلومتر از مسیر 18 کیلومتری آن مانند تراموا، همسطح میباشد لذا با احتساب متوسط هزینه احداث هر کیلومتر 150 میلیارد تومان، هزینه احداث حداکثر 3 هزار میلیارد تومان برآورد میشود و در مدت زمان 2 سال به شرط تأمین مالی داخلی یا خارجی یا مشارکت به بهره برداری میرسد.
6- با احداث مسیر مترو در کنار آزادراه علاوه بر شهر جدید سهند، جابجایی مسافران شهرک اندیشه، خلجان، اسفنجان و رواسان که جمعیت قابل توجی است نیز مشمول این طرح خواهد شد.
7- با توجه به طراحی و شروع خط 3 قطار شهری از مقابل ترمینال و نظر به توسعه آن خط از جنوب به سمت شهرک طالقانی به سمت آزادراه تبریز – سهند ، عملاً ایستگاه توسعه و انتهایی خط 3 در محل تلاقی با خط تبریز سهند قرار می گیرد و ایستگاه دوم تبریز سهند با این ایستگاه خط 3 یک ایستگاه تبادلی خواهد داشت که در ترافیک ریلی سینرژی حرکتی بسیار عالی خواهد داشت و باعث کاهش تردد خودروهای شخصی میشود.
جمع بندی:
شهر جدید سهند به عنوان شهری که برای استقرار سرریز جمعیتی تبریز در مجاورت آن ایجاد شده است در حال حاضر با جمعیتی حدود 150 هزار نفر به عنوان یکی از مراکز مهم جمعیتی استان محسوب میشود. احداث قطار برقی تبریز که به تصویب شورای عالی هماهگی ترافیک شهرهای کشور نیز رسیده است از پروژههای بسیار مهم و حیاتی محسوب میشود که در توسعه شهر جدید سهند، کاهش آلودگی و ترافیک کلانشهر تبریز و جاده های شریانی فیمابین نقش اساسی داشته و در اولویت برنامه های عمرانی این شرکت قرار دارد. با عنایت به عواملی همچون پایین بودن تملک اراضی مورد نیاز و توجیه فنی و اقتصادی طرح، با توجه به برآورد اجرایی طرح (حدود 3 هزار میلیارد تومان)، پیشنهاد میشود بخشی از هزینه اجرایی طرح از محل ظرفیت بند الف تبصره 5 قانون بودجه سال 1399 از طریق انتشار اوراق مالی اسلامی نسبت به تأمین اعتبار مورد نیاز اقدام و در مدت زمان کوتاه اجرا و به بهره برداری برسد.